แหล่งเรียนรู้งานวิจัยเพื่อท้องถิ่น

กว่า 2 ทศวรรษที่กระบวนการวิจัยเพื่อท้องถิ่นได้ยกระดับการเรียนรู้ของชุมชน เกิดเป็นชุมชนวิจัยต้นแบบ  ชุมชนมีโอกาสใช้พลังความรู้ ความสามารถและกลไกของตนเองในการแก้ปัญหา และกระบวนการวิจัยฯ ทำให้ชาวบ้านเข้าถึงความรู้ ปลดล็อคความสามารถ ที่ถูกกดทับไว้ด้วยความรู้สมัยใหม่  มีการนำภูมิปัญญาดั้งเดิมมาผสมผสานกับความรู้ใหม่ จนเกิดเป็นแนวทางการแก้ไขปัญหาที่เน้นการมีส่วนร่วมของชุมชน เกิดเป็นกระบวนการทำงานที่หลากหลายรูปแบบ ขณะเดียวกันก็เกิด “ชุมชนต้นแบบ”  ในหลายพื้นที่ และหลายประเด็น อาทิ การจัดการท่องเที่ยวโดยชุมชน  ที่บ้านแม่กำปองที่โดดเด่นในเรื่องของการจัดการตลาดผ่านระบบบริหารจัดการของชุมชน  ชุมชนแม่กลางหลวง และบ้านผาหมอนซึ่งเป็นชาวปกาเกอะญอ (กะเหรี่ยง) ก็โดดเด่นในเรื่องของการดำเนินชีวิตที่สอดคล้องกับวิถีชีวิต ประเพณี และวัฒนธรรม หรือแม้แต่ ตัวอย่างเรื่องของการจัดการน้ำในพื้นที่ภาคอีสาน รวมทั้งรูปแบบการจัดการตนเองของกลุ่มผู้พิการในหลา ๆ พื้นที่ และล่าสุดการศึกษาประวัติศาสตร์ของชุมชนเพื่อเป็นข้อมูลในการยืนยันสิทธิตนเองกรณีชุมชนราไวย์ จังหวัดภูเก็ต เป็นต้น

จะเห็นว่า “กระบวนการวิจัย” สร้างคน (ทั้งในเชิงปัจเจก) และชุมชน  สร้างความรู้ใหม่ ทั้งความรู้ที่เป็น “กระบวนการ” และความรู้ที่เป็น “นวัตกรรม” ที่ผ่านการคิดแบบ “มีส่วนร่วม” ของคนในชุมชน และภาคีเครือข่ายที่เกี่ยวข้อง และหลายชุมชนก็เป็น “ต้นแบบ” ให้ชุมชนอื่น  ๆ ที่ประสบปัญหาเดียวกันได้ร่วมแลกเปลี่ยนเรียนรู้ นำองค์ความรู้ไปพัฒนาและต่อยอด 

CBT.- การท่องเที่ยวโดยชุมชน แหล่งเรียนรู้งานวิจัยเพื่อท้องถิ่น

บ้านผาหมอน หมู่บ้านในหุบเขา

          พลันที่ฝนแรกหล่นลงสู่พื้นดินไม่เฉพาะต้นไม้ใบหญ้าที่จะกลับมาชุ่มชื้น ชาวบ้านผาหมอนเองก็ยินดีปรีดา หนุ่มปกาเกอะญอหลายคนจะผละจากแปลงผักและแปลงดอกไม้ หญิงสาววางมือจากกี่ทอผ้า  ต่างมุ่งหน้าสู่แปลงนา เพื่อเตรียมพร้อมฤดูทำนาที่หมุนเวียนมาอีกปี ‘หมุนเวียน’ ที่ไม่ใช่ ‘เลื่อนลอย’  นิยามนี้ใช้เวลานานหลายทศวรรษกว่าจะทำให้คนทั่วไปเข้าใจว่ามันมีความหมายที่แตกต่างกัน  หมุนเวียน คือ จะกลับมาใหม่เมื่อถึงเวลาที่เหมาะสม ขณะที่ เลื่อนลอย คือการปฏิบัติบางอย่างแบบไร้จุดหมาย นาขั้นบันไดที่ชาวบ้านเพียรพยายามดูแล และกลับมาใช้ใหม่ในทุก ๆ

Read More
CBT.- การท่องเที่ยวโดยชุมชน แหล่งเรียนรู้งานวิจัยเพื่อท้องถิ่น

ชุมชนแม่กำปอง

จาก “ความรู้” สู่หมู่บ้านท่องเที่ยว                 บ้านแม่กำปองตั้งอยู่บนภูเขาสูง  ผืนป่ารอบหมู่บ้านป่าเขตร้อน   มีทรัพยากรธรรมชาติอุดมสมบูรณ์  โดยเฉพาะอย่างยิ่งทรัพยากรท่องเที่ยวทางธรรมชาติ  อันได้แก่ น้ำตก  แม่กำปอง น้ำตกธารทอง  ตลอดจนสวนเมี่ยงที่ปลูกลดหลั่นไว้ตามไหล่เขา                  และความสมบูรณ์ของธรรมชาตินั้นเอง ทำให้นักท่องเที่ยวพากันเข้ามาพักผ่อน ชมธรรมชาติของหมู่บ้านมากขึ้นเรื่อย ๆ จนกระทั่งผู้นำหมู่บ้าน และชาวบ้านแม่กำปองเปิดหมู่บ้านให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงนิเวศ

Read More
CBT.- การท่องเที่ยวโดยชุมชน แหล่งเรียนรู้งานวิจัยเพื่อท้องถิ่น

“บ้านผาหมอน” แหล่งเรียนรู้การท่องเที่ยวโดยชุมชนในเขตพื้นที่อุทยาน

จากชุมชนที่ “ถูกเที่ยว” ลุกขึ้นมาจัดการเรื่องการท่องเที่ยวด้วยตัวเอง ผ่านการทำงานวิจัยภายใต้ชุดประเด็นการท่องเที่ยวโดยชุมชน ตั้งแต่ปี  2544 และใช้กระบวนการวิจัยในการพัฒนาคน พัฒนาพื้นที่ พัฒนาศักยภาพของชุมชน กระทั่งปัจจุบันกลายต้นแบบ “การจัดการการท่องเที่ยวโดยชุมชน” ให้กับชุมชนอื่น ๆ อีกหลายพื้นที่

Read More
KNOWLEGE แหล่งเรียนรู้งานวิจัยเพื่อท้องถิ่น

ช่างชาวนา : แหล่งเรียนรู้การพัฒนานวัตกรรมระบบเกษตรกรรมยั่งยืน

เครื่องจักรและเทคโนโลยีทางการเกษตรเป็นเครื่องมือทุ่นแรงสำคัญของเกษตรกร แต่เครื่องจักรและเทคโนโลยีสำเร็จรูปที่ผลิตจากบริษัทใหญ่ ไม่มีรูปแบบให้เกษตรกรเลือกใช้สอยมากนัก อีกทั้งยังมีราคาสูง ไม่ตอบโจทย์การทำเกษตรบนบริบทของพื้นที่ที่มีสภาพภูมิประเทศแตกต่างกัน ‘เครือข่ายช่างชาวนา’ จังหวัดยโสธรต้องการศึกษา หารูปแบบเพื่อพัฒนาเครื่องไม่เครื่องมือการเกษตร  เพื่อทุนแรง ลดระยะ และประหยัดเงินในการทำงาน

Read More
แหล่งเรียนรู้งานวิจัยเพื่อท้องถิ่น

บ้านดง  : แหล่งการเรียนรู้เรื่องการจัดการไฟป่าและหมอกควัน

ท่ามกลางความพยายามหาทางออกและวางมาตรการแก้ไขปัญหาไฟป่าของทางภาครัฐและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องซึ่งยังไม่ได้ข้อสรุปที่ชัดเจน มีหมู่บ้านที่ห่างไกลจากเมืองใหญ่ ในตำบลนายาง อำเภอสบปราบ จังหวัดลำปาง ซึ่งเป็น 1 ใน 9 จังหวัดวิกฤตฝุ่นควันของภาคเหนือ ชาวบ้านทั้ง 10 หมู่บ้านในตำบลนายาง ได้ผนึกกำลังจัดการไฟป่า ภายใต้ โครงการควบคุมไฟป่าและการจัดการหมอกควัน ผลลัพธ์จากการทำงานร่วมกันเป็นทีมอย่างเข้มแข็งสร้างความเปลี่ยนแปลงในทางบวกให้เกิดขึ้นอย่างชัดเจน ภายในระยะเวลาเพียงปีครึ่ง จากที่เคยมีไฟป่าเกิดขึ้นในพื้นที่ 40 – 50 จุด บางปีเกิดขึ้นถึง 100 จุด กลับลดจำนวนลงเหลือแค่ 15 จุดทั้งอำเภอ

Read More